- Allah'a(cc) İman ve Allah(cc) Teâla’nın Yüce Sıfatlar -4-

Allah'a(cc) İman ve Allah(cc) Teâla’nın Yüce Sıfatlar -4-
Sıfatı Subûtiyye, Eş’arilere göre yedi, Mâturidilere göre sekizdir.
HAYAT SIFATI:
Hayat, Hak Teâlâ’nınn hayat sahibi olması, Zât-ı Bâri’sinin hayat sıfatıyla muttasıf bulunması demektir. Bu sıfat, Hak Teâlâ’nın Zâtına vâcib olan subûti sıfatların birincisidir. Fakat Zât-ı Bâri hakkında vâcib olan sıfat, mahlukatta görülen ve maddenin ruh ile ittisalinden doğan geçici ve maddi bir hayat olmayıp ezeli ve ebedidir. Hayat, Zât-ı Bâri’den asla ayrılmayan bir kemal sıfatıdır. Zira vücud sıfatının zıddı “Memat” yani ölü olmaktır. Bu ise büyük bir noksanlık olduğu için Hak Teâlâ hakkında muhaldir.
Allah Teâlâ’nın hayat sıfatıyla muttasıf bulunduğu şu âyetlerle sabittir:
“Allah, kendisinden başka ilah olmayan o Allah’dır. Ezeli ve ebedî hayatla bakîdir.” (1)
“Ölmek şanından olmayan, daima hayat sahibi (Allah)‘a dayan...” (2)
Bütün bu hususlarda Eş’arilerle, Mâturidiler müttefiktirler.
İLİM SIFATI
İlim, “Zât-ı Bâri ile kâim olan ezeli, vücudî ve hakikî öyle bir sıfattır ki, onunla, kâinatta vaki olmuş, olan ve olacak, kül halinde toplu olarak veya ayrı ayrı münferit bulunan, gizli veya âşikar olan her şey ve her türlü haller Cenâb-ı Hakk’a daime ve tam olarak malum olmasıdır.
Hülâsa, Allah Teâlâ, ezelden ebede kadar her şeyi bütün inceliğiyle bilir. Bu ilim, mahlukatın ilme gibi herhangi bir cehil ve gizlilikten sonra vakî olan bir ilim değildir. Çünkü Allah’ın ilme, her şeyi ezelden ebede kadar kuşatmıştır. Hiçbir şey O’nun ilminin dışında kalmaz. Çünkü Hak Teâlâ ezeli olan ilim sıfatıyla, daha hiçbir varlık yokken, nelerin ne vakit olacağını ve ne gibi haller geçireceğini bilir.
Hak Teâlâ Daime Değişmeler Halinde Olan Cüz’iyatı Bilir mi?
Ehli sünnet kelamlarına göre, Allah Teâlâ’nın ilm-i fiildir. Yani vücud-ı hariciye sebep olan ve malumdan önce bulunan bir ilimdir. Mâluma tâbi değildir. Çünkü Allah’ın ilmi ezeli olduğu için her şeyi vücud bulmadan önce bilir, sonra ilmine ve iradesine muvafık olarak yaratır. Bunun içindir ki; Allah Teâlâ külliyatı bildiği gibi, daime değişmeler halinde olan cüz’iyyatı da bilir. Değişen cüz’i eşyaya ilminin tâaluku, ilmullah da değişmeyi gerektirmez. Çünkü O, bir ayna gibidir. Aynaya akseden şekil ve suretlerin değişmesiyle ayna nasıl değişmiyorsa, ilm-i ilâhî de, değişen malumatla birlikte değişmez.
Ayrıca Allah Teâlâ ilmi, mahlukatın ilmi gibi bir düşünce, fikir veya istidlal mahsulü olmaktan münezzehtir. Çünkü ilmi, Zâtının muktezası olup, Zât-ı Bârî’ye vacib olan ezeli, ebedi ve vücudi bir sıfattır.
İlmin nakizi; cehil, gaflet ve unutkanlıktır. Bütün bunlar Hak Teâlâ hakkında noksanlık sayıldığından muhaldir.
Allah Teâlâ’nın ilim sıfatını ispat eden delillerin en başında Kur’an-ı Kerim’deki âyetler gösterilebilir;
“Allah her şeyi en iyi bilendir” (3)
“Allah, gözlerin hâin bakışlarını ve kalplerin gizlediği her şeyi bilir” (4)
“Yaratan (Allah) hiç bilmez mi? (5)
İRADE SIFATI
Allah Teâlâ Mûriddir. Yani irade sahibidir ve yaptığı işlerde muhtardır. İrade sıfatı, ilim ve kudret sıfatlarından ayrı, sûbut ve vücudi, müstakil bir kemal sıfatıdır. Vâcibû-l vücud olan Allah Teâlâ’nın ezeli ve kâmil iradesini, insan iradesi gibi muhtelif aksiyonlar arasında seyreden bir nevi “Seçme imkanı ve seçme kudreti” olarak tefsir etmek doğru değildir. Çünkü gâibin şahide kıyası batıldır.
Ancak diyebiliriz ki Hak Teâlâ, tam ve kâmil bir irade sahibidir. Bu kâinatı ezelî olan iradesine uygun olarak yaratmıştır. Hiçbir şey O’ndan, ışığın güneşten, ısının ateşten çıkması gibi ızdırari ve mecburi olarak zuhur etmemiş, bilakis Hak Teâlâ her şeyi, ezeli iradesinin bir tecellisi olarak, dilediği şekilde ve zamanda yaratmıştır. Çünkü O, fâil-i mutlaktır.
Bu kâinatta olmuş veya olacak ne varsa hepsi, Allah’ın dilemesi ve irade etmesiyle olmuş veya olacaktır. O’nun her dilediği mutlaka olur, dilemediği de asla vücud bulmaz. Bu husus;
“Allah dilediğini yaratır. Bir işin olmasına hükmederse, ona ancak “ol” der, oda, oluverir”
âyetiyle sabittir.
Buna göre; Allah Teâlâ bir şeyin olmasını dileyince, o şeyin olmaması asla caiz değildir. Halbuki insan iradesinin istediği şey, çok defa tahakkuk etmez. Çünkü insan, istediği şeyi yapma kudretine sahib değildir. Zira insanın iradesi de, kudreti de noksandır. Mutlak irade ve kudret ise, mutlak kemâl sahibi olan Rabbü’l-Âlemin’e mahsustur.
Hak Teâlâ’nın ezelde irade ettiği her şey ezeli olan ilmine uygundur. İlm-i İlahi değişmediği gibi, irade-i İlahiyye de değişmez. İrade olunan şeyden rücû etmek veya murad olunan şeyin vâki olmaması Zât-i Bâr-î hakkında bir noksan sayıldığından câiz değildir.
KUDRET VE TEKVİN SIFATLARI:
Mâturidilere göre Kudret; Hak Teâlâ’nın, bütün mümkinatta irade ve ilmine uygun olarak tesir ve tasarruf etmesi demektir.
Bu sıfatın bir taalluku vardır. Mümkinâta olan bu taalluk, ezeli ve sâlûhi olup, Allah Teâlâ’nın mümkin olan bir şeyi icad edip etmemesi, vücuda getirip getirmemesi ezelde onunla sahih ve sâlih olur. O halde, kudret sıfatından başka birde bir şeyi yok iken var etmek şanından olan “Tekvin sıfatı” vardır. O halde Mâturidilere göre Tekvin;
Zât-ı Bâri ile kâim ve bil fiil icad etmek “Yaratmak” şanından olan ezeli ve vücudi bir sıfattır. Tekvin’e; icâd, tesir ve yaratma da denir. Tekvin’i, “madum olan bir şeyi yokluktan çıkararak vücuda getirmektir” diye tefsir etmişlerdir.
Tekvin; ilim, irade ve kudret sıfatlarından başka bir sıfattır. İlim sıfatıyla mâlumat, mütemayiz ve münkeşif olur. Kudret sıfatıyla, mümkinatın icad (fiil) veya yok (terk) edilmeleri sahih olur. İrade sıfatıyla, icâd veya yok edilmekten biri, diğerine tercih olunur. İşte bu tercihten sonra, tercih olunanı yaratmakta bil fiil müessir olacak başka bir sıfat lâzımdır ki, bu müessir sıfat, Tekvin sıfatıdır.
(1) Âl-i İmran Sûresi / 2
(2) Furkan Sûresi / 58
(3) En-fâl Sûresi / 175
(4) Mü’minun Sûresi /17
(5) Mülk Sûresi / 14
(6) Âl-i İmran Sûresi / 47